Louise Bonneto, neissudo en 1903 à ALLAUCH, si marido émé Marius Michel, escais-nouma Titetite, en 1919 . Aguè gès d’enfant . En 1925 intro dins nouesto fabrèjo de Nougat Bremond .
N’en sourtira en 1975, ceco coume un darboun . Defunto pecairo en Jun de 1986, après que l’aguèssi vesita lou vespre, li proumetènt un kilo d’apricot pèr lou lendeman . Arribèri, qu’èro mouarto !
O, ma Louiso,
L’a longtèms que pèr tu, mèi rego marinavon .
Despièi quàsi vint an, lei mot s’amoulounavon .
Esperavon mei flous, d’espeli en feisset,
De viesti lei coulour d’un eterne beiset .
Tu, siés esta toujou pèr iéu ma mèireiouno,
Vers qu m’agandissiéu, pourtant ma cadieirouno .
M’assatàvi, rejoun, entre que trabaiaves,
A l’oumbro de ta faudo, aqui mi rescaudaves .
- Digo, moun pichounet, de que t’a fach Bardello ?
Mi demandaves, tu, de ta voues redounello .
- Vai, digo-vo lèu à ta Louiso escarido,
Quand de vedèu a fach la bello Margarido
- Digo, moun cacalet, quant d’agnèu soun neissu,
Quant de belu au cèu ti soun apareissu ?
- Digo-mi, moun bèu gàri, quand mountaves ei Fanjo,
Que la nue la machoto uchavo dins la granjo .
- Digo, digo-m'encaro, moun bèl enfantounet,
Duerbe-mi, grand, toun èime, moun jòli agnelet …
Alours mei dous quinquet dins lou cèu s’enauravon,
Partiéu dins meis aupenco, que subran m’emplanavon .
Pièi pàsi, chut à chut, bisbihavi à l’auriho
De l’aujolo atendrido, que plouravo entre ciho,
Tóutei mei courregudo, e mei mounto davalo,
Quand gardavian pichoun, lou troupèu que tresvalo .
De clinoun, li disiéu, toujou en grand mistèri
- sabes, Moussu Begou … sei vaco an lou cristèri !
- O, mi disié, moun Diéu, soun dounc tant malautouno !
Fau que li vagues puei li faire uno poutouno .
-As bèn rasoun, ma Loueiso, li respoundiéu subran,
l’anarai’mé ma maire e moun fraire deman ...
E meis iue si viravon devèrs un’autr’istori,
E sarràvi que mai soun raubun nègre e vòri .
Sentiéu dins sei gounèu d’agradàblei sentour,
L’ispre de soun leissiéu, voularèlei sabour .
Alenàvi d’à founs seis oulour de pijono,
D’entremèsclei prefum d’uno marrido sono !
E toujou, èlo prèn lei nougat à cha un
Dins un castre de boues revessa dins l’oumbrun .
E toujou n’en póutiro, dei barro sèi man fado .
Dins un barrejadis, de longo afasendado,
Beilejo de la taulo lei frumo atravalido,
Qu’à grand còu de cisèu, risènto e engaubido,
N’escarisson l’amèlo, en biscànti l’óublido,
Aliscant de sèi det la caudolo anoublido .
Lei entèndi encar’aquèlei ciselado,
Au picadis agu, chapoutant la calado .
Eroun segur noumbrouso à l’entour dóu taulié .
A brand, dóu grand pourtau penjavo lou clavié .
A l’ausido dóu brus que fasien lou chatun
Emé soun casèncié de fèrri, soun cantun,
Aqui lou frumelan fasien sa basarèto
Sensà lei ajuda fielavon la causèto .
Tre que la taifo espesso, emplissié l’ataié,
Dins un broulici fòu, semblavo un abihié .
Chascuno racountavo ço que de sa vesino,
La nue avié espincha, au travès sa veirino .
- Ma Louiso, ti n’en souvèn, coume m’encourrissiéu,
Mi rescoundr’ espauri, e coume fenissiéu
D’eissucha mèi lagrèmo ei flot de toun faudiéu .
Mi reviéu d’aquest tèms … Coume trefoulissiéu,
Quouro de tèi plecado, moun mourre banejàvi,
Coume de moun nisau, mèi bouco pounchejàvi,
Coum’à n’aquèlei chato, laidoun, grimacejàvi,
E coume dins tèi frusco, bèn lèu mi cambanàvi .
- Coucou, cridavon, Hòou, disien coum’ un beulòli .
Fai mi un bèu riset, mi lancejavo Fiòli .
Ti dounarai un sòu, farai un boun aiòli,
Dóu viro-viro, vai, tendras lou manipòli .
Mai l’a rèn que fasié, languissiéu que partèsson,
Ti vouliéu rènqu’à iéu, vouliéu que s’en vaguèsson .
Esperàvi proun tèms avans que s’adraièsson
Dins la carrièro estrècho e que noun revenguèsson !
Quouro alouro sourtié aquèu vóulas d’agasso,
Semblavon lei paret espousca de fangasso,
Talamen en risènt n’avien leissa lei crasso .
T’avien teissu dei fiéu coume dei taragnasso,
Que se noun prenes suen, t’enmaies à sa jogo,
Ti fan vira canturlo, t’enmascon d’uno bogo,
E dins un batedis … rasclo ! sènso pu mai de fogo
Ti sanclàmion de sau, e mores de la rogo .
…Pu ges de cacalas, pu ges de paraulas .
Lou ciséu reprenié soun dous musiquejas .
E iéu, toujou couta coume la fèdo au mas,
Fasiéu tau la moustèlo quand furno dins lou jas .
Lou ciséu que claquèjo, qu’endiho, que vounzejo,
Restountis dins moun couar, e sèmpre mai clapejo .
-Vague de martela… lou ressouen tremoulejo !
-Vague de gansaia… moun èime respoundejo .
Dins un jambaraia dei souèn que s’esfoulisson,
Au rouncadis dóu vènt, s’apoundon, restountisson,
Mèi remèmbre d’enfant que toujou mai flourisson .
Dins un balèti fousc, sèi danso m’engaudisson .
- Mai revenen, Ma Louiso, à nouèstou bèu racounte,
Leissen au sòu, cisèu, ven encar que ti counte,
Co que fasian emé Dominique Garcin,
Lou jouve pastrihoun que counoueissié dei pin,
Dei pibo, dei blacas, dei caupre e dei frais,
Lei secrèt de la sabo, lei bourroun sus lei plais .
Sabié dins uno fueio, au bèu mitan d’un fais,
Se l’agnèu pòu trissa, e si n’en faire un pais .
O, ma Louiso, ist’ encar’ un moument emé iéu !
Enfacho tei bericle, escambarlo lei niéu,
vène mi cranchouna, coume fasiés au tiéu
quouro t’anàvi vèire e qu’emé tu risiéu .
Adounc, devèrs cinq ouro, dins la carrièro touarto,
A còup de clapeiret, tabassavo la pouarto .
-Pèire, siés panca lèst, fai lèu, que fau que souarte
lou fedan de moun pai, que de fam, n’en soun mouarto .
Mai tre l’avé auvi dins moun pichoun lié blanc,
Tu, parles, o ma bello, coumo dins qu’un soul vanc,
Sautàvi dei linçòu, e qu’anue dins qu’un lamp
Rounbàv’ èis escaié, mèi souié à la man .
Dejà, éu, sus lou pèile, fasié bouli la lach
Qu’adusié, frès móusu dei cabro que l’an fach,
M’embarnigavo puei dei quiché de pan cue,
De burre, counfimen, empuravo lou fue .
- Despacho ti, fai lèu, e aganto ta biasso,
Disié en despenjant ma museto braiasso,
- Empaumo toun bastoun, prène toun óupinèu,
- E subre tout, risié, aduse toun flutèu .
Ma Louiso, s’aviés vist aquèleis enfantoun,
Que partien, fouligaud, coume dei blanc moutoun .
Avian bessai nouv’ an, qu’acò si capitavo,
Tout bèu just, au villàgi, lou gau si recantavo .
Dins la jasso, lou rau trelimavo dóu ruscle,
Durbian lei douei ventau e lou troupèu enchuscle
Coum’ un glavas d’abriéu, dins uno toufo espesso,
Desboundavo au carrau, avans que digon messo !
E n’en vos deis esquèrlo, daurado emé d’arquèmi,
E puei n’en vos dei pìcou, que chamon sant’ Eufèmi,
Platello sournarudo, redoun que rebounbello,
Chamòni, dei souen aisse, cascavèu que pivello !
Tout acò mataia, au càmbis penjoulia
Dóu bòchi banaru au cabrèu barjoulia .
N’en vos d’aus frisoula, pu blanc que lei nevenco,
Que vóutejavon au vent, en oundado maienco .
Nàutrei caminavian, lei can darrié, japant,
Nouèstei roupo espeiandro, dins l’aire s’enaussant,
Semblavon d’un grand rèi, lou mantèu rebalant,
Encrana de peiroto, e d’argènt esbleujant .
Un rebatun de frais, s’avian espeluca,
L’avian puei pertusa pèr l’encourrejouna .
Doues estànci de trau, l’en avian trasfura,
Pèr si teni coumpès, leis avian amura .
Un rousàri de bouis, dei riban, dei papàrri,
Uno pèiro traucado, brèu requist necessàri,
Un fiéu d’aram touarsu, pèr esvarta lei glàri .
Tout acò brusejavo qu’èro nouèstou breviàri .
O, Louiso, s’aviés pouscu escouta sus lei serre,
Lou tafòri sedous que mountavo suvere .
Lacho toun suco-mèu, vèn’ enca t’envoula
Sus lei draio póussouso, que vouèli ventoula .
Miflo lou cacho-dènt, e la chico que pègo,
L’as que tròup mastrouiado, la pasto que s’empègo .
Laisso, la Leotàrdi e Monico Queyrel,
Laisso la Tomandìni, la Bèrgi, la Maurel .
Laisso la Marinèto, la frumo de Desànti,
Laisso-la,, pecairèto, que soun om’ es èi Sànti .
Vèn de rejougne, pàsi, la grand-mèro Beléu,
Que countavo de longo soun tèms à Gramounéu .
Segur que n’en oublìdi, dei vièi que m’an fabra.
Lei gavèu dei Felibre, de soun fue m’an abra .
Coumo pourriéu rèn dire sus la tanto Chaillano,
La Nourino de Jouvo, de Fino la cabano .
N’en auriéu pèr mil’ an, de touei lei rabasta
Tant soun esta noumbrous que moun èim’ an pasta .
Dóu Rousàri, enfant, fuguèri messagié,
E Diéu faguè de iéu soun valènt escudié .
Digo-li à Jóusèto, que rasclo lou cacau,
Que de touei leis Arrìghi, es elo lou fougau,
N’es la pu gènto e bello, e ris coumo lou riau,
Jamai ti mandara pèr freji de rampau .
Escouto moun istòri, desfai lou cabedèu,
Tène tost lou mouchoun que si que noun s’esbèu !
Ma grand, courre toujou, destrauco à pas de cargo
Cerco soun troues de pan, lei fiho li fan targo .
Fifi e Belé, meireto embenesido,
Ajudas courdura meis idèio aclapido .
N’en erian ma Louisèto, au lue tant counoueissu,
Que li dian ’qui lei Vière, un planestèu moussu .
Après lou boues d’Yvèto, pecairèto, moun Diéu,
Travessavian la Raso èis aubre bouleguiéu .
Dóu Viras, veguerian deis estoublo l’aurado,
La souèrgo, e lou barquiéu que l’aigo es agoutado .
Arriberian amount sus lou serre dei bàrri,
Que lei vièi, si disié, un jou, prenènt catàrri,
Plaquèron soun amèu sus sa roco quihado,
E pèr que seis oustau noun fuguesson pihado,
Derunèron paret, muraio e camentèri,
Empourtèron dabas, sei mouart, e sei matèri,
Bastiguèron Sant Pèire, dins un grand treboulèri
Sus la fouènt bourboulouso qu’enrouvissié lou fèrri .
Vaqui dounc, O ma Louiso, Sant Pèire d’Argençoun !
Que dei mounge, si dis, au mitan de sei mount,
Dins la sèuv’ eis aposto, cavèron ’n toumple founs,
Pèr destousca deis aigo que rajon d’un boundoun .
Alour’ enregavian uno draio estrechouso
Qu’à cha un lou fedan, lei bèstio mai couchouso,
Prenien toujou mai fouèlo, toujou que mai courrouso,
Pèr proumièr’ arriba dins l’auturo patiouso .
La souergo pareisssié sout’ un grand pinastras
Qu’averavo lou cèu tant gigant es l’aubras .
L’avié uno pradièro, uno bello flourièro,
Qu’à bèl èime trasié dei coulour en ribièro .
O, qunt’ escabot s’avastavo aqui subre !
D’en pertout s’arrapavo sa lano emai soun surge .
Dóu trepadis, lou brus, prenié d’alo e partié
Vèrs la plano, adabas jougne leis abeié .
Nàutrei, istavian mut, lou regard esperdu .
Dóu crestèn de Jouffan, lou cèngle travessu
Dourguejavo e prenié l’èr d’un indian jacu
Qu’au frount clin, rebatié un soulèu de belu .
Lou màgi soubeiran, emplumassa, mourru,
Coume un pastre gardant soun bèu troupèu lanu,
Semblavo dei valèngo, lou baile saberu,
Que toutei li fisavon soun cabau badalu .
O, Louiso, rado-vo lou vièi indian que douàr !
Viés pas soun capelu qu’es tout paspaia d’ouar .
Chut, Louiso, taiso-ti, parlo pièi pas tant fouart,
Que tout aro, creiran que bessai es pas mouart .
Siéu segur que cachous, pantaio sa patriho,
Emcambo lei valoun, encncho sa gourbiho,
S’emplano sus lei jas, saludo la pastriho,
S’adraio sus la mar rejougne sa famiho .
O, Louiso, rado-vo, l’indian, sèmbl’ un aucèu .
Soun esprit voulastrejo, e sus seis auripèu,
Lei coulour lei pu bello, tèisson de blu lou cèu,
E semblon dóu soulèu, rebate leis arcèu .
-Vai-li farandoula, Grand Rèi, dins teis espàci,
Nautrei, li cridavian, coume pèr sant Crebàssi,
-Vai-li poutouneja tei felèn regretous
De noun èstre vengu dins nouésteis aup tant dous .
Mai, bèl indian, amount, revène lèu ti jaire,
Aqui sus leis escrin,, tu siés un pau moun paire .
De touei mi pantaiàgi, mi baies toun vejaire,
Se, tu, noun tournes pu, qu sara moun soustaire ?
Louiso, ti n’en souvèn, coumo alouro plouràvi,
Quouro, dóu cap indian, moun sòmi debanàvi .
Dins ma tèsto sara toujour aquèu remèmbre
L’isclo de mei foulié, e de mei destinèmbre .
N’ai enca dins ma bojo, d’istòri à palàfi,
Mai mi faudrié d’annado, pèr de touèi 'quèlei ràfi,
Lei vièi qu’ai rescountra, touèi lei bràvei bergié,
N’en counta en moucèu, sa vido de bouié .
E Marin dóu villàgi e Marin dóu fourèst,
Lei fraire Bonnardel, l’ome que vèn de Brest .
L’avié lei Dargounié, de la mèro Richaud,
Lei Chaffoy, Moulinié, la sóuco dei Pascau,
Manènc, e Destefàno, e lei Bartelemy,
Lei Borel, lei Achard, de qu erian ami .
Lei Bègou, la Chabal, e luen l’a Bardissonne
Emé touei leis Allié, ei marlo baumelone .
E Marcelo Bonnard, qu’anavo tant seguro ,
Loumbard l’espicarié, Girard qu’es à la curo,
E sa frumo, Renée e Fabièno, ma caio,
Que Diéu gardè au cèu, soun èime que varaio .
E lou Denis Gertous, qu’ajudav’ à la fermo,
Qu’enamoura, de nue, travessavo lei terro,
Rejougnié dins lou sourne la chato dei Droumain
Que restavon à coustat de la mèro Mounmain,
E la Mèro Lesbros qu’estremavo lei clau
De la glèiso, que lei jouve ‘mé de cachimbau,
Tubavon de goulado, puei li fasènt arlau,
Coursejavon lei gau, trasien de patisclau .
De soun galinié, la mère Raymond, cridavo
-Bougre d’estùrti, cuou de pèu, li siéulavo,
-Pinto gàbi, lavènti, de longo li fliscavo,
-mardassié, engarças mi lou camp, guignavo,
-Si que noun, tant pu mau, anarai desvela
Qu’anue dins lei fenièro sout lou cèu estela,
Coume d’oumbrino fousco, anas foueronisa,
La dindoulèto linjo, la choto desgroua .
E lou Guy de Raymond qu’es mouart en petarado.
Quouro sourtié sei vaco, s’aviés vist l’escarrado !
Lei vedéu e lou brau, la couo en tourtihado,
Coume bramavo luen en lònguei gemicado .
Soun paire e sa maire toujou s’entretenié
Dins nouesto vièio lengo facho de bèu cridié !
Elo dóu Devouluis, gardavo lou rufié,
Dins soun fichut sarra, rarimen sourrisié !
L’avié tambèn Gastoun de la cambo garroio
Que sus sei crosso, tenié de biscamboio .
Sa frumo de Lioun, anavo mé sa voio,
Disié à sei vesin qu’èr’ un bèu càssi-joio .
E la tanto Garcin, qu’ emé sa carriolo .
Prenié sa destralèto, e metié en bricolo,
Lou voulame banu, sa poudèto peujolo .
Que siégue la paurèto à santo repausolo .
Yvette, la Pelous, que sa maire avié,
De Mounte-Càrlo ’spousa un gàrdi mouneguié .
A trèg’ an, soun paire que devenguè rentié,
Au villàgi, amount, prenguè lou coutrié .
Pecairo, avié après de jouga dóu viouloun,
Sarcissié, pedassavo, de tout fasié soun proun .
Quour’ èro la tempouro, ajudav’ ei meissoun,
Toundié leis abeié, anavo d’à paupoun .
Tout acò s’acabè dins l’oumbro de l’estable .
Fauguè bèn que partèsse soun paire incansable,
Plourè d’un grand charpin que fuguè perdurable,
Puei si virè paurouso devèrs touei sèi semblable .
O, Louiso, de que fas, t’endouarmes, ti languisses,
Ai panca bèn feni la tièro que counoueisses .
E, se n’en èr’ à tu, e que mi debanaves,
Tèi recouard lei pu bèu, qu’en quatorge li ères .
Ti n’en souvèn, quouro sus la grand taulo,
Encò dei Garcin, davans de cagaraulo,
Escoutavian rejoun, de la grand lei paraulo,
E coumo embabouchi, en guinchant la cadaulo,
De póu que quauquo fado, venguèsson nous trebla,
S’agroumelissian à sèi pèd bèn rebla,
Leis iue à soun regard toujou que mai ribla,
Lei bouc' entreduberto e lei boutèu tibla .
D’aquèu biais, aprenian dóu vilàgi l’istòri,
Lou sèro à la vihado, èri tout’ ententòri,
Auvissiéu dóu passa, lou mèndre raubatòri,
Lei sourdat de l’armado qu’èron escapatòri .
Proun fès, quouro partian, garda dins la mountagno,
La grand nous aprouchavo, enfauda de pelagno,
A la pouarto dóu jas li prenié la tussagno,
E leis iue mouisse, espouche de lagagno,
Nous disié la draio que sarié la miouro,
Pèr ei Fanjo, mounta e li culi d'amouro .
Sabian qu’aqui d’amount, visquè vinto tempouro,
Quand leis om’ en quatorge, sus sèis an tombè flouro .
Es souvènt qu’anavian lou journau à manet
Li legi fouart lei novo, e viéure un pauquet,
D’aquelo vido estucho qu’embaumo lou caiet
Entre que debanavo lou fus de soun roudet .
E dei Mancip, creses qu’ai demembra,
Qu’à Turonne, en velò, anàvi fringouia,
Emé Jo, Christino, Fabriçi patriòuca,
Que d’un trouès de nouguié, un mobl’ a fusteja .
Patrìcou, lou Delorme, radoubè moun oustau,
Bastiguè la verdesco, pintè lei paredau,
Mume de la teulisso, couentre l’escadafau,
Subr’ un gros esparras, toumbè coum’ un barrau .
Lou viéu encaro, lou grand pèro tant sàvi,
De longo escambarla, sus soun tratour aràngi,
Que gardavo l’avé, dintre lei pasturgàgi .
Eimavo, emé ièu, fair’ un patricoulàgi .
E lou vièi Meligat, qu’emé soun toumbaréu,
Charrountavo, à Chaurano, tóutei li bourdihèu .
Soun vièi chivau carga, au souen dei cascavèu,
Caminavo galoi lei cambo de garèu .
Ma Louiso, douarmes pas, l’a puei la mèr’ Achard,
Que soun bòchi ruquè : aguè l’iue tout coucard .
Un jou dins la Vaugoumo, agantè soun gouiard,
S’aparè d’un boumian, que li semblè viscard .
Long dei serre z-aduste, dins lei vabre caunu,
M’enmenavo garda lou troupèu blanc e drud .
M’aprenié deis espigo, lou gran qu’es bousseju,
Quand l’òrdi si cambejo, touarsejo, s’es barbu,
En argagno, … chut…, mi disié que lou roure,
En luno de novèmbre, li fau d’un cacho-mourre
Debissa l’enfustàgi, mume s’es uno tourre,
Pèr que soun boues caufèsse la menèstro de pòurre .
M’escudelavo puei la guerro de quatorge,
Lei chaple, leis aubus, e lei boumbas arrage,
Lei cabasset cloutu pèr d’òrrei fusihage,
Lei trencado eigassouso, lou goun, leis arrambàge,
Espepidounavo lei fach dins lou menut,
Espeluquejavo dóu frount, lei countengut .
De tóutei lei batesto counoueissié lou sicut,
Parlavo dei poualu, retenènt sei senglut .
E tu, ti n’en souvèn coumo vèrs Barbarau,
Anaves bugada emé toun vièi chivau .
Aro l’a pu ges d’aigo, adabas dins lou vau .
La couelo si dessèco e laisso lou trebau .
Vaqui de moun enfanço, leis ouro lei pu bello .
Ma Louiso, tu siés bèn, ma maire bressarello,
Eimàvi tant sarra tei raubo en bigourello,
Qu’encaro vuei, n’en ai de fóunsei farfantello .
Mai, fai rèn, si li fau, s’escoundre dóu soulèu .
Bèn lèu t’anarai vèire, emplana dins lou cèu .
Istarai que pèr tu, lou sàvi jouvencèu,
Que canto dins lou vènt : o Vièrgi dóu castèu .
Espero encar’ un pau, Ma Louiso, moun aucèu,
La Maigro vai veni mi querre pèr moun Diéu .
Mai fau que m’alestìgui, que siègui lou pu bèu,
Pèr courre dins tèi bras e ti passa l’anèu .
|