Lexique Provençal

Dans cette rubrique, des poèmes sont offerts à la lecture des internautes.

Té tu Té iéu. ( archiéu C.I.E.L. D'Oc )

— I —

D’intrada, seriá estat sanitós de se mesfisar.
D’eu, segur, e mai tanbèn de quauqui circonstàncias que metián Sus nòstre rescòntre un
èr de realitat a miejas. Un d’aquelis èrs de pas verai d’a fons que prenon d’uni moments
dins la vida, e puèi se passa qu’aqueli moments, de la vida ne son estats l’essenciau. Pèr
exèmple, coma vai que trauquère de drech devers eu dins la molonada dis estivaires que
rajava espessa sus lo barcarés? Parier l’aguèsse sentit que veniá, censat abans de lo
vèire. Tant auriáu pogut virar a senèstra quauqui pas pus naut, qu’aquò èra mon idèa
d’enregar la carriera de Miquèu Redarés. Mai la carriera la manquère en perdènt l’idèa.
Encara mai curiós que l’aguèsse remés a la subita après dètz ans que s’eriam pas vists.
Pasmens si peus negres s’èran pron emblanquits, sa cara tota s’èra enduresida, non pas
vielhida benlèu, mai cambiada d’estampa e d’èime, nosada sus una retenènça. E mai fòrt
que tot, aqueu Jòrdi, aviáu pas ges enveja de lo tornar practicar. En dètz annadas tot çò
que d’eu m’èra arribat a la coneissènça, aquela activitat mai que mai de marrit novelista,
abondós e flac, m’aviá enfortit dins la decision de lo fugir, un còp lo veguèsse mai.
Amb aquò sens bestorns m’anave embroncar a eu e li porgissiáu una man amistosa. Eu
pèr còntra i metiá gaire d’afeccion dins la manada.
Tot comptat, l’estranhesa, me la portave sus ieu dempuèi tres jorns qu’ère au Grau dau
Rèi, e mai me n’avisèsse pas. La primiera estranhesa estènt la solitud, que toti lis autri i
cabisson ò ne sorgèntan. Quina idèa pèr aquò d’anar m’espacejar pèr lo primier dau còp
a la mar, e solet ? Aquel an d’aquí, - èra en 1967 - veniáu de n’acabar amb un gròs
trabalh universitari, la tèsi que l’amagestrave dempuèi tant de tèmps, e que tot aqueu
tèmps m’aviá manjat li vacanças, a ne prene la costuma de pas jamai se pausar.
Desvariat d’èstre enfin de léser, un còp lis estudiants remandats a si familhas, sis amors
ò sis espòrts, davant l’estiu me trobave que sabiau pas de qué ne faire. Un viatge
m’auriá costat tròp car. D’amics n’aviáu ges que non aguèsson pres sis amiras pèr
s’espacejar entre eli, e d’alhors mis amics lis aviáu mai ò mens perduts; un a cha un
s’èran desfachs de ieu que non ère qu’un afebrit dau trabalh. Antau me comprère una
tènda, lo forniment pèr manjar e dormir, e un jorn de fin de junh quitère mon lotjament
de celibatari, a Montpelhier, pèr anar me solelhar au pus près, dins un camping entre
l’estanh e la mar, amb d’un band la vista sus l’esquina dis ostaus dau frònt de mar, ropas
i fenèstras e odors de cosina, e de 1 ‘ autre sus Aigasmòrtas, muralhas dauradas ò
rosadas segon 1’ora.
Tres jorns i aviá d’aquela idèa, la darriera que pòde dire qu’aguèsse aguda. Tres jorns a
chauchar dins la borbolhada d’Euròpa que çai vèn pèr se rabinar la cellulita a pichòt
còst. Viure en camp. A l’auba vos desrevelha lo dindar di picons metallics: li que se ‘n
van plegan si tibanèus. Anatz vos desbochardar, vos rasar: fasètz coa. Fasètz mai coa a
1’especiariá pèr vos comprar lo dejunar. Fasètz coa davant li comuns. Avètz començat
de faire coa au volant de vòstra auto, qu’arribaviátz, en esperant que l’òme dau camp
vos aguèsse trobat li tres mètres cairats que i plantetz vòstris aises. Comprenètz que, se i
demoratz un mes dins aqueu vilatge, d’un mes vos calaretz pas de faire coa, la saqueta a
la man, ò lo sabon e la servieta, ò lo tròç de papier igienic bèn esquichat dins lo ponh,
que se vega pas tròp.
Maudespiech li coas, cinc ò sièis oras de jornada que poiretz passar davant l’aiga,
alongat de morres sota una solelhada que tabassa, lo nas dins una sòrra qu’un vènt
sempiterne lèva. De sabla n’avètz dins la boca, lis aurelhas, li narras, entre lis artèus e i
recantons mai intims de vòstra persona. Mai de la sabla vos podètz garar en vos donant
au chale de l’aiga. Una aiga sema, la barra alin la montilha lònga que d’un an a l’autre,
dison que fai camin, e una annada ò l’autra aicí serà plus ges que lòna, ont l’umanitat
trobarà l’evidéncia que l’Univèrs es claus.
Antau, d’ora en ora, de matinada en tantòst vos laissatz embugar pèr lo desir ambiènt
que s’exprimís en cinc ò sièis lengas, lo grand desir d’espaci desliure qu’es la dignitat de
l’òme, e qu’aperaicí tèn la forma anecdotica d’una gelosiá: gelosiá d’aqueli qu’an li sòus
pèr se far tirassar en Crist de Tiberiad, sus d’esquís nautics, ò per se penjar de reversetas
a una escòta e mantenir drecha una vela competitiva, qu’aquò me fai totjorn somiar de
sègle XVIII e de corsaris. De la gelosiá òm se revènja un pauc amb lo pedalò. Mai cau
èstre dos.
D’èstre dos, ò tres, ò quatre, aicí es pas un problèma. Tot aqueu mond frairejan fòrça.
Frairejan de tènda en tènda pèr un picon que s’es giblat, lo sucre que s’es doblidat au
moment de beure lo cafè, l’autò que s’es enfonsada e miejas ròdas dins la sabla, la
partida de cartas qu’òm es tres e desfauta lo quatren, la petanca que toti i an drech, sufís
de tustar li bòchas en s’anonciant, la telè tanbèn que i avètz una plaça, pron de portar la
cadiera. Frairejan pèr tot, levat pèr l’aiga domestica: se la dona pas toti lis oras de la
jornada. Me demande se frairejan pas pèr li còntraceptius; o fan pèr l’aspirina. Frairejan
còntra, se n’es mestier. Còntra li joves que rintran de dançar a tres oras de la nuech e
menan encara tampina (dempuèi dètz oras lis Anglés qu’ensajavan de dormir), còntra
l’Alemand que ronca coma una orguena, còntra lis Italians que fan fregir de veirats a toti
si manjadas, còntra l’admenistracion dau camp que passa en pigresa tot çò que s’es agut
vist, e naturalament còntra l’aiga, que i es pas quora n’avètz de besonh.
Ieu, frairege pas. Non pas que me’n vèn pas l’enveja. Fau tot çò que pòde, mai vira
totjorn mau. Ai pas lo biais pèr aconselhar lo vesin sus una pana de carburator, conèisse
jamai abans lis autres li resultats d’un match, ai pas la telè ni mai lo transistòr; quora me
demandan de broquetas, lis ai esquilhadas en un endrech que sèmbla pas de bòn de pas
se’n sovenir, fume gaire, comprenètz, e pèr beure, non, grand-mercé! M’agrada pas
l’aigardènt! Lo primier jorn, ensagère de m’entremetre dins la Babèl. De conèisser li
lengas, semblava que n’anave faire un gròs profiech sociau. Mai m’avisère lèu qu’aqueli
gènts, mai i agradava de se comprene amb de gèsts, - e de se pas comprene, fai totjorn
rire -, que non pas segon l’exactitud dau tèrme e de la sintaxi.
De mai, toti devián niflar en se sarrant de ieu una malaisança, mon estranhesa, qué?
Primieri temptativas passadas e alassadas, foguère embarrat dins la solesa. Solesa dins
l’après-dinnar, sota la tela caufada a s’enflambar pèr la solelhada, e lentament, mentre la
susor me regòla sus tot lo cadavre espandit, la vese, la tela, que se destenchura, lo blau
se passís; a costat n’i a que chuchutan e se rison. Solesa dins toti li coas que son
l’escasènça de se conèisser e de s’estimar. Solesa, la nuech tombada, dins lo negre
emmoissalat, mentre que de toti li costats se fan de bravi charradissas dins lis accènts
mesclats de Picardia, de Baviera ò de Sussex.
Pèr astre, me demoravan mi pès pèr companha. A eli deve benlèu de pas aver virat
bossòla, aqueli tres primiers jorns dau Grau. Lèu que li descobriguère. Aviáu viscut
sènsa fins a aqueu mòment, mai un còp l’idèa tombada, donc, e la clòsca ja dolorosa de
l’escandilhada qu’aviá recaçada, a mi pès m’adonère. M’ère dich, abans de partir, qu’èra
pas de besonh de me cargar de cauçaduras, pèr la mar. Sabatas, sabatons, espardilhas,
tòngs, tot aquò sus li plajas se ne fai comèrci, mai òm se ‘n pòt passar. Li mariniers de
verai se ‘n passan e van descauç a l’antica. Marchariáu descauç; aquò seriá lo signe de
ma liberacion, de la pagina que veniáu de virar dins mon existéncia, tota chimarrada de
simbòls linguistics. Amb de pés nus me passejariáu sus la nòva pagina, blava e
luminosa, de l’estiu.
Mai es extraordinari çò que pòt i aver dins un camp en riba de mar coma caucidas,
panicauts, auriòlas, arnaveus, que vos ponhon au mai sensible de la carn e i demòran
Cau tenir lo compte tanbèn di cigaretas mau amoçadas, di clavèus rovilhats, di
consèrvas, di tròç de vèire. Cau saber çò qu’es de traversar descauç a la fin de junh un
camin enquitranat de nòu: se i mescla la cremeson dau quitran que fond amb l’aigre di
peiretas cachadas. E la sorra, ela, a miegjorn vos resèrva un suplici mai grand encara.
L’estat de natura es pas balhat a l’òme, que non! I lo cau reconquistar.
A la reconquista partiáu, entestardit, atencionat a aquela espessor de carn mòrta que
m’anava quilhar d’un ò dos milimètres mai dins quauqui setmanas, e me seriá un salut.
Atencionat tanbèn a toti lis amenaças dau sòu que, tre la segonda jornada, la costuma èra
presa de li desvistar de luenh: i pès cauçats, eli, qu’an la malícia de vos venir escrachar a
bèl exprèssi, e i picons di tèndas que tustan tant aisidament entre dos artèus, que lis
artèus lis ai un pauc escartats. Tèsta sota, n’anave, tant pèr amòr de causir li relargs sens
escasènça de dolor coma li ròdols que l’ombra d’un còs ò d’un objècte gara de la
calorassa. Aquela atencion mai m’isolava, probable, de la comunitat parlufiera dis
estivaires; deguère sovènt pas respòndre a de questions que me fasián, donat qu’un aram
que naseja de la terra m’obligava a una avança tactica sospechosa. Mai d’autre costat me
sauvava de toti lis angoissas, me fasiá intrar doç e barrutlar dins la solesa.
La nuech, sota la lutz que veniá dis autri tèndas e traversava ma tela, li vesiau mi pès,
sèmpre dins l’axe de mon agachada. Prenián l’ importància de l’èstre meteis. L’ èstreieu,
se me fasián patir, la dolor estènt la forma elementala de la consciéncia de se.
L’èstre objectiu, se me li sentiáu plus: I’èstre estampat ironicament d’alteritat. E l’ironia
identificaira s’alimentava dis efiechs de còntralutz coma di tacas de mercuri au cròm.
N’auriáu somiat de mi pès, la lassiera m’aguèsse pas fach cabussar dins un sòm tan
fonsut. A eli auriáu parlat, aguèsse agut quicòm a dire, mai, o ai notat pus naut, mon
sicap s’èra escolat coma un cogorda tròp madura. Tot çò que podiáu faire pèr pensar, èra
de referir I’univèrs a mi pès: I’image de la libertat, aquò èra pèr ieu la pauta de la
gaviòta que tocà quasiment jamai lo sòu, fregada d’aiga ò capabla de paupejar l’èr. Amb
la sòla de mi pès establissiáu la comunicacion dau ieu e dau mond. Aquò naturalament
me privava de comunicar amb lis òmes.
Tres jorns antau, e lo tresen mancava pas de montar una ponheson d’espèra dins
l’abséncia d’angoissa que vène de ne parlar. Dins aqueu jòc de tè tu tè ieu, d’avers e
d’adrech, de crotz e de pila, que fasián ma solesa amb l’ estranhesa que niflavan lis
autres a se sarrar de ieu, pauc a cha pauc lo sentit de l’estranhesa me ganhava sèns que
ma solesa foguèsse mens immediata e existenciala. Aviáu esperat que mi pès
prenguèsson una semèla de natura; ara, embodonhats, macats, desformats coma èran
venguts, esperave que se conflèsson a ne petar, non pas pèr rajar I’apostèma ò lo sang,
mai dise bèn pèr petar, se desconflar d’un còp de tota sa vida sofrènta, e m’abandonar
ieu, sens pès, bèstia endecada que se rabala au sòu, e que lo mond la chaupinan, la
remandan au cadarau, au canau. M’arribèt justament de m’escartar dau bord dau canau,
s’una dolor me peçugava a l’artèu gròs, de la trevança qu’aquò fasiá, e mai agachave
d’escapada li que me codoissavan, saber s’aurián pietat. L’eveniment se sarrava, podiá
pas mancar. N’aviáu pas paur, ne patissiáu pas d’avança. Tan solament esperave, amb
una mena d’atissament que virara a la despaciéncia. Amb aquò perdiáu lò camin,
ranconave d’òradas de tèmps pèr pas rèn faire Sol lo banh, d’assetons e li cambas
deliciosament que flotavan, ò encara en nadant la tèsta sota l’aiga, m’esparnhava
l’espèra en m’amoçant aquela consciéncia localizada de viure.
Coma seriá estat possible donc que me mesfisèsse de Jòrdi e de l’ irrealitat dau rescòntre
? E mai sai que dins ieu un quicòm boleguèt, coma una man de negadis que cerca una
pòst. Tant i a que se quicheriam la paleta, ieu afebrit, eu amb un sangflac que se vesiá
encara mieus dins sis uelhs blaus.
Mai cau, ara, pèr que tot siá clar dins mon racònte, en fòrabandissent aqueli notacions
personalas que m’an ja fach gastar tròp de papier, e qu’an rèn a vèire, çò crese, amb
l’istòria que debane, cau bèn pintar lo quite rescòntre dins la precision dau detalh. Aquò
impòrta pèr autentificar a son origina l’aventura extraordinària qu’anaviam viure amb
Jòrdi aquel estiu de 1967, tan luenh pasmens qu’ère ieu aquela fin de junh, de pensar a
una autra aventura que la de mi pès.
*
P r i m i e r, dirai quau èra Jòrdi. Ieu, se sap quau siáu, mèstre de conferéncias de
Linguistica estructurala a la Facultat di Letras de Montp
e l h i e r, autor dempuèi gaire d’una tèsi sus li relacions intèrnas dau sistèma personau
dins li lengas indò-européas.
Jòrdi, quand lo coneguère, dins lis annadas cinquanta èra psicològ, de mestier, i clinicas
Rech. Nòn pas psiquiatre, qu’aviá pas ges fach d’estudis de medecina. I psiquiatres
ajudava en menant de psicanalisis metodicas segon li procediments mai classics, lum
velat, divan, e parlatz coma vos vèn. Di fuelhs immenses que chimarrava au fiu dis
inconsciènts destapats, fasiá de rapòrts. Era pas eu que garissiá son mond; la garison
apartèn au mètge. Mai si rapòrts èran de bòn cònsultar, que presentava amb una clartat
remirabla lo cas estudiat dins sa fondamenta de traumatisme, sis estructuras aquesidas,
sa logica de comportaments, e mai li probabilitats de melhorament. Nos rescontraviam
au restaurant, celibataris toti dos, ère ieu encara professor au Licèu, e nos eriam
amistançats.
Escotave fòrça Jòrdi, que ma qualitat majorala foguèt totjorn d’escotar, de bèn voler
comprene çò que me dison. Parlava de son estat amb una passion freja, clinica coma un
tractament. Sa psicanalisi pedagogica l’aviá quitat a una bòna distància d’eu meteis, que
se jutjava, se cubava, se menava coma se fai a un malaut. Se vesiá sèns ombras dins lo
rapòrt totjorn mai ò mens amorós que liga li dos pòls d’una terapeutica analitica.
I escapava de se mençonar a la tresena persona. Disiá: lo psicològ, coma l’analisat
(defugissiá la paraula de malaut). E finalament se botava dins la descripcion di cas,
revelator necessari, tu que lo pausa obligatòriament lo ieu en se desvelant, preséncia tan
linda coma se pòt, mai demòra totjorn un elemènt irreductible d’autonomia dau caire de
l’analista, e aquò’ s la part d’intuicion, d’intervencion, d’èime que mètja.
Me disiáu sovènt entre ieu que li psiquiatres, amb eu l’avián facila: presentava, analisi
condrechament conducha, una tala simplificacion di cas que se sabiá a la lèsta, a legir si
conclusions, s’aviá pron avançat besonha pèr esparnhar li mejans materiaus, insulina ò
electricitat, ò s’aqueli mejans caudriá i arribar. Mai eu i cresiá pas. Cresiá qu’a sa grand
pauriera d’aisinas: la mieja escuresina d’un burèu, son estilò e son papier, sa paciéncia, e
de còps una narcòsi pèr faire sautar un entravadís dins la confession.
Era un perfiech clinician, e tota sa vida s’organizava dins una amira clinica. Beviá gaire,
fumava quasiment pas, dormiá pasible, toti li matins a paus e dispaus pèr lo malaut.
De passion ai mençonat, pèr aquò. Oc ben, sa passion èra la tipologia. Me’n faguèt la
confidéncia. N’èra vengut au ponch que se cresiá que toti li cas se podián menar a
quauquis esquèmas fons e simples. N’aguèsse una coneissènça dis esquèmas, tant de
tèmps que la terapeutica se ganhariá ! Adonc cercava coma se diriá lo denominator
comun, de reduccion en reduccion, de toti li neuròsis, de toti li fixacions psiquicas, de
toti li caractèrs fin finala. Mai parlava pas de denominator, soncament de mites, e
d’aquela maniera se manteniá dins la tradicion freudiana, au pus fons. Pasmens li mites,
se lis interpretava dins son biais. E aquí cau faire avís. Se trachava pas de mitografia, - e
d’alhors d’aquela passa, i a dètz ans, la mitografia caucava un pauc, que se començava a
pena de i aplicar un metòde estructuralista. Non, pèr Jòrdi, toti li mites se despolhavan
de la faula, son dramatisme se simplicava. Cambiava pas son dire:
- Prenètz-li toti, li mites, me veniá, foguésse lo pus classic, lo d’Edip. Son de problèmas
de la situacion dau i e u. L’enfantet se bota en situacion d’existéncia, es a dire en
situacion d’identitat, pas soncament en aprivadant lo mond exterior, mai tanbèn a
respiech de la maire. La maire es lo tu d’eleccion pèr l’enfant. Arremarcatz coma
l’experiéncia de l’alteritat sexuala es, d’aquela amira, un dialòg vitau. Lo paire, -parlant
encara dau complèxe d’Edip - es l’elemènt allogèn dau dialòg, caracterizat pèr la dobla
malaisança que congrèa dins l’enfant lo rapòrt sieu amb la maire: dialòg exterior au ieu,
de comprene e d’admetre, alteritat maudespiech l’identitat sexuala...
O fau cort, ara. D’aqueu tèmps, ò fasiam pas cort, que perlong aviam nòstri sopadas, tot
rotlant a tròç sus la taula la moleda dau pan, ò que nos passejaviám dins li carrieras de
Montpelhier, vuejas après onze oras, mentre la luna manteniá au cèu son image mitic de
feminitat inagantabla.
Se comprèn que pèr Jòrdi, de parlar de malautiás dau i e u, aquò n’èra una revelacion
fondamentala, levat que disiá pas mai malautiás que malaut : s’acontentava de
situacions. “La consciéncia dau ieu, ço fasiá mai, endecada ò desaviada devers un subreieu,
es aquò que ditz tota situacion. E lo mite nos aprèn que non i a jamai de ieu sènsa
tu, e sènsa eu. Ne sortèm pas. A! lo jorn que... » I avenguèt mantun còp d’assenhalar
antau aqueu jorn que... Ne demandère pas mai. Sabiáu que se deu pas forçar la
confidéncia, quora òm se capita davant una crosiera de pensada ont li camins sèmblan
foscs, escarlimpós. Sufisiá de comprene que Jòrdi se donava au percaç d’una
explicacion d’ensèms de l’òme, e la preda l’ aviá pas encara dins l’agach. Benlèu
l’encapitariá jamai. La jòga pasmens valiá de jogar sèns espèr de ganhar.
La cultura d’aqueu cercaire èra tan granda coma son abilesa clinica. Legissiá en mai
d’una lenga (de còps ieu i ajudave). Dempuèi de tèmps aviá passat lo nivèu de
coneissènças di mètges que l’emplegavan. Mai semblava pas que ne patiguèsse, d’aqueu
ròtle d’ajudaire emerit qu’èra lo sieu. Una reüssida sociala, d’un biais, sa carriera
atrabalhida: èra arribat jovenàs en 39 amb l’emigracion politica catalana, e d’aver
capitat, dins lo tèmps de la guerra, de se faire un estat, e mai segondari, aquò podiá lo
satisfaire. En demai es sus sa tòca misteriosa que s’esforçava sa pensada, non pas sus lo
rèng qu’ocupava.
Ni mai sus la politica. N’èra ignorant a un ponch qu’es pas de crèire. Segur que se
foguèsse mainat de l’anar de la causa publica, l’auriá encara explicat en tèrmes de tu e
de i e u; semblava que partegèsse aquela opinion di psicanalistas, que ieu la vese rèn
scientifica, mai reaccionària solament, fasènt dau patron lo paire e de l’obrier l’enfant
revòutat.
La dolor de la fugida a passat tèmps, l’escòrna dau franquisme au sieu a Barcelona, tot
aquò ò aviá demembrat amb sa lenga, que ne demorava quitament pas un accènt. Après
1958, se faguèt una mena d’especialitat de compausar un tablèu clinic de neuròsi e
d’asociabilitat pèr lis estudiants que volián se faire reformar, au pus espés de la guerra
d’Argeria. Sospeche qu’aiçò èra experimentacion e sota-òbra puslèu qu’engatjament.
Mai aquesta darriera activitat, la sabe d’un autre costat que lo sieu. En 1958 ère ja partit
de Montpelhier. Ere assistènt a la Sorbona. Mi primiers trabalhs de linguistica avián tirat
l’atencion di mèstres. E mai, ara que o dise tot, pòde bèn dire tot çò qu’aqueli trabalhs
dèvon i convèrsas amb Jòrdi . Ma tèsi, ela, es sortida, o auràn comprés, de son
afiscacion davant lo mistèri de la persona. En un primier moment, me pensave de
l’ajudar isus sa dralha en prenènt la travèrsa d’una recèrca purament gramaticala sus li
representacions personalas, talas coma li lengas ancianas e modèrnas nos li pòrjon. Mai
la travèrsa me faguèt tirar pena e me i embartassère. Doblidère d’escriure a Jòrdi ,
doblidère Jòrdi , doblidère tot quasiment, senon lo gotic, l’armenian, lo sanscrit e lo
tocarian.
Aguèsse agut l’enveja de tornar a Jòrdi , un quicòm qu’avenguèt devèrs 1962, crese, me
l’auriá levada. Aquel an, dins l’ivèrn, passave davant un espandiment de libres, au
caireforc de l’Odeon, e te vau pas vèire lo nom de Jòrdi qu’èra d’escrich sus una
coberta, una d’aqueli cobertas plastificadas de libres de pòcha. Podiá pas èstre lo Jòrdi
que coneissiáu.
Pasmens l’èra. Un còp lo libre comprat, e mitat legit, deguère m’i faire: li ròdols que
pintava, li sabiáu de tèsta; un canton de carriera de Montpelhier, aquò engana pas,
foguèsse sota un nom d’escais; a d’endrechs, una cara d’òme evocada, ieu i metiáu un
nom. Adonc Jòrdi èra vengut novelista. E quin novelista ! Non pas qu’escriguèsse mau.
Puslèu bèn, d’una pluma corrènta e d’una tencha linda. Mai sèns jamai una recèrca
vertadiera, un senhau d’identitat de l’escrivan. Aquò èra aiga que raja. E mai rajava
fòrça. En i fasènt avís, descobriguère cinc, sièis, sèt novèlas de Jòrdi, que dobriguère,
mai li legiguère pas. Era eternament çò parier, pichòtis istòrias d’òmes pichòts, liuradas
en nusetat flaca d’estil. Sèns l’ajuda de la critica, sèns jamai retenir lo coneissèire mejan
de la literatura, séns fargar un sol caractèr fòrt, una aventura angoissosa ò galòia, amb lo
sostèn di gròs tiratges, adonc d’un public grand, cau crèire, Jòrdi èra a còrrer una
carriera de succès. Segur, aviá ja fach sa fortuna.
I aviá qu’una explica. A un moment s’èra trobat au fons d’una carriera bòrnha, desalenat
pèr son percaç bofet, e aviá comprés la vanitat qu’aguèsse mau pausat son problèma. Lo
jorn que... èra pas question que lusiguèsse jamai. Lo despiech benlèu, e la reconversion
seguiguèt. Se revenjava de son fracàs en apasturant lo public d’una sèmbla-l i t e r a t u r a
animada d’una sèmbla-psicologia. Mai, de fach, son public èra pas un sèmbla-public.
D’articles sus aquela òbra, ne legiguère qu’un. Lo critic se fasiá una question coma la
mieuna: de milierats de legèires pèr de libres tan vueges, coma aquò vai? Coma es
possible? L’òme aviá fach son enquèsta, e ne veniá a una conclusion radicala: çò que li
gents se i agradan en aquesti besingònhas d’a-literatura, es justament son vuege ont
l’umanitat de nòstre tèmps se reconèis. Jòrdi es l’escrivan tipic d’una societat de
consomacion, omogenëizada dins si desirs, apaurida d’èime, consirosa mai que mai dau
perilh, de pertot ont pòt nasejar, e mai sota la forma d’una aventura imaginària.
Encadenava aiçò, lo critic, amb de paraulas d’alienacion, de massificacion que fasián la
mina de venir d’Esprit. Ieu, dins aquel embolh teorician, vesiáu rèn qu’una causa: que lo
drama dau Ieu e de l’Autre s’èra esvanit dins la lutz pallinèla d’una tiera romanèsca de
vèndre au quiosc. Detestave lo succès de Jòrdi.
Foguère puèi nomat a Montpelhier. I aprenguère que Jòrdi quitèt si psiquiatres sèns ges
laissar d’adreiça. Me’n dobtave. Acabère la tèsi. La passère. E sol me’n vau espongar
l’estiu au Grau, ont comènce pèr perdre lo contacte sociau, coma se ditz, dins un
camping lachós de vida sociala. Lo darrier jorn de junh, sus lo barcarés de lòng dau
canau, a eu m’embronque, e aquí s’entamena lo tèmps de l’aventura.
*
Après lo quichar di mans, demoraviam muts e sèns bolegar. Verai qu’aviàm rèn a se
dire, ò trop de causas que li voliam pas dire. Aquel endrech dau barcarés es lo mai
comolat de pòble, a toti lis oras de jorn l’estiu. Li gènts nos bruscavan, que volián
passar, e rondinavan. Coma de bòn entèndre, me chaupinavan lis artèus. Ni pèr aquò,
bologave pas.
Mirave dins lis uelhs blaus fregs de Jòrdi. L’anciana question me montava a l’idèa, i
bocas. Es pèr aquela question, ara me n’avise, que començave d’escapar au sòm-sòm
que de tres jorns durava. Mai Jòrdi, se la compreniá, - e coma la podiá pas comprene,
donat que lo quitère psicològ, e ara... ? - Jòrdi voliá pas respòndre, semblava.
Aquí es un endrech de comèrcis: l’odor de la tela nòva, di teissuts estampats se mescla
amb la dau pèis, la di fogassas e di pastissons. Aviáu la costuma presa de conèisser li
ròdols a l’odor, dempuèi que m’estacave l’agachada au sòu. La sola botiga que l’aviáu
un pauc considerada, aquò èra Singapor (famós dins tot mon camping): un rebaladís de
colars de cauquilhas, de concas estranhas, de porpras e de bueus, de pèis espinhós que
fan si bòfis, de coraus enramats blancs e roges, de nacres, d’estèlas de mar e de tot çò
que se pòt rabalhar dins lis atòls oceanians pèr garnir li living-rooms de la pichòta
b o rgesiá d’Euròpa. Pèr ieu totis aqueli besonhas embarbeladas e ponchudas, qu’èran
estadas vivas e que mòrtas avián una duresa inumana, fasián una pradariá d’amenaças.
M’imaginave que i marchave dessús, que lis escrachave e que me mossegavan la carn di
pès. Una mancipa lònga velhava sus la floreson calcària d’una agachada, sota si
parpèlas, tan prima coma sis ancas Ara comprene qu’èra la ponheson imaginada di
cauquilhas, e mai la crenhènça dis uelhs de la filba que m’avián fach mancar la carriera
Redarés.
Es tot bèu just a Singapor que tornaviám. Jòrdi m’aviá pres pèr lo braç, idèa de nos garar
de la molonada aissosa, e me i menava. Furnava entre li rodelets que comentavan lo gròs
ò lo fin dis objèctes. Cercava quauqu’un, probable. Enfin trobèt: una femna, jove encara,
bèla, de peus negres longàs, una pèu magnificament coirada. S’èra mes un colar de
nacre, que lo pagava, una belòia escaluganta e barbara. A costat d’ela, un dròlle d’una
desena d’ans. Coma ? I a dètz ans, Jòrdi èra pas maridat, çò pènse. Mai estant que me
presentava a “Dòna Chabanís” , caliá virar l’explica d’autre biais. Osca, de la cerca di
situacions dau Ieu a l’anonimat de sa creacion literària, e de l’existéncia blosament
esperitala dau celibatari a l’adultèri, Jòrdi aviá fach camin ! Saupère lèu, - Jòrdi teniá a
m’informar a la lèsta - que Dòna Chabanís, Glàudia que se disiá, èra la molher d’un
mètge de Lion pas arribat encara au Grau; vendriá en agost. Lo dròlle s’agradava a la
mar. I teniá de colègas, e justament l’anavan quitar dins un moment en çò d’amics, ont
amb la ninèia passariá la vesprada. Respondiáu bravament en capejant. Chifrave pèr
comprene Jòrdi, coma aviá virat, de qué s’èra cambiat dins sa tèsta, parier coma dins sa
mina. Sentiáu dins lo rasonament tafuraire que me fasiáu que l’idèa me tornava nàisser,
veniá plegadissa, docila. Me tirave dau nonrèn ont aviáu viscut. A Jòrdi n’ère quasiment
reconeissènt. Dau tèmps m’avisave que mi pès me portavan de mai en mai onestament,
se laissavan doblidar; mermavan li simptòmas d’espetament. Auriáu reconquistat tot
mon aise, foguèsse pas aquela drollassa de la botiga que son agachada se levava pas,
tant pèr agantar la moneda coma pèr susvelhar l’espandiment margalhat de si tresaurs
exotics. Ela pareissiá d’aver cargat l’estranhesa que me quitava, simbèu linge e verticau
de persona impenetrabla.
Tot charrant dau pòrt, de la frapa d’estivaires que i aviá aqueste an, - ieu mai que mai a
escotar - aneriam au frònt de mar quitar l’enfant dins un ostau. Glàudia montèt amb eu,
espereriam, lis òmes, en silènci o cau notar. La convèrsa reprenguèt pariera quand la
femna davalèt. Torneriam au canau. Aquí Jòrdi me diguèt qu’aviá son batèu e me
convidava a una passejada. Descargueriam la vela, la largueriarn, metegueriam lo motor.
Se desfaguèt l’armeg. E lentament, limperiam sus l’aiga clòta dau canau. Era lo batèu un
de sèria, non pas de luxe, çò que se ditz un Golif. M’avián fach assetar sus la cabina a la
proa, que non boleguèsse e de rèn non m’entrevèsse.
Intrère primier sus lo relarg de la mar liura. Lo motor s’encalèt. Una aureta, lo gregau,
nos prenguèt. Lo batèu se clinèt una idèa, lo fregadís de l’aiga bresilhèt sota ieu, la
polacra bombuda e tesada au còp nos tirava volontosa. Claguère li parpèlas. Lo chafaret
de la plaja s’alunchava. Se crosava d’autri batèus ò de gaviòtas que radavan; una nos
fasiá companha a cima de mast. Somiave qu’amb gaire de causas, d’astre ò de fortuna,
s’assadola lo desir, e que la libertat se mesura en mètres. A cinc cènts mètres au mai
aneriam de la costa, e m’aviá quitat lo païs claus, espessós, rumós que i aviáu chauchat
au dintre. Ne demorava qu’una benda colorada, amb quauqui merlets d’ostaus, que la
podiáu desvistar se me revirave. Mai me revirave gaire.
Dins mon esquina, Glàudia e Jòrdi s’èran taisats. Pogeriam. Eriam en plen sus Ponènt.
Lo solèu en tremontant, la montanha de Sèta espelissiá a còntra-lutz. Lis ondadas
menudas pampalhejavan e la mar tota semblava que veniá a ieu amb lo dardalh reflectit.
Entendeguère un cabús. Glàudia s’èra traguda a l’aiga. Se faguèt tirassar en tenènt una
escòta. Aquí me revirère e agachave risolier aqueu còs moret de femna, rèn escondut de
vestiments, que resquilhava a flor de mar, una ondada sempiterna e luminosa sus un braç
e una espatla. Lentament, amb de gèsts biaissuts e dificils, ela se levèt la pelha
qu’encara la desseparava dau chaspar vivènt e la mandèt a Jòrdi. Ni l’un ni l’autra fasián
pas mina que deguèsse pas regardar ieu. Regardère. E quand n’aguère pron,
m’espandiguère de reversetas, lo desir que me tibava li braias, l’uelh fixat sus I’aucèu
que nos teniá l’escorsa sèns esfòrç, sèns bolegar lis alas.
A Jòrdi ère devènt d’aquela benaurança, e mai que mai dau biais natura de tota la scèna
que compausaviam amb la mar e lo tremont. I perdonave d’aver abandonat son projècte
d’antan, i perdonave si novèlas. Me perdonave l’Universitat. Eriam bèn ensèms, li tres.
M’assajave a una comunion simplassa que n’aviáu pas l’experiéncia, verai. Una mena
de comunion esportiva ò panica.
Glàudia, qu’aviá tornat embarcar e que s’èra vestida d’una rauba de tela blanca, me
portèt a beure. Teniá dos gòts. «Non pas aqueste ! », cridèt Jòrdi de la popa ont aviá la
barra. Aqueste es pèr ieu, qu’es pas d’aigardènt. Sus aquò, aviá pas cambiat. L’aigardènt
qu’èra pèr ieu previst, èra de whisky. Pas bòn ! Verai que siáu gaire assabentat di
whiskies, e cada còp que ne beguère, au tast me semblèt una menèstra de potinga.
Aqueste fasiá pas mentir mon jutjament. L’empassère pèr aquò, brave. Lo vèspre leugier
nos agolopava d’indulgéncia La mar èra sedosa.
Rintreriam au pòrt que s’assenhalèt pèr avança amb son alenar de grais e d’escaufit. Era
l’ora de la sopada. Anave m’informar d’aquela sopada, se la fariam cotria, se podiáu li
c o n v i d a r, quora en me revirant mon agach crosèt lo de Jòrdi. Clar, dins l’ombra que
veniá. Ferotge puslèu Una mirada que ramentava la que m’aviá atencionat dins lo tèmps,
quora eu n’èra a la poncha de sa bosca, quora evocava lo jorn que... Mai ara, quicòm de
mai: una ferocitat que me desnusava l’èime, que me resquilhava au dintre. I aviá un
moment que me relucava antau, dins mon esquina ? Me chaspère lo cotet, aviáu paur de
i sentir una plaga, un trauc. Lo regard pasmens s’amocèt. Possible que foguèsse rèn
qu’una impression; l’uelh lusís dins aquela ombra mieja dau vèspre. Pasmens n’i aguèt
pron pèr me comolar d’una timidesa dolorosa un pauc, que me cavava lo vèntre e me
donava grèpi. Per complir lo fenomèn, en sautant sus lo pontin, a l’arribar, me tustère
l’arpion a una biga, e sentiguère d’un còp tot l’amarum de la mediocritat umana.
*
Fin finala, es a l’ostau de Jòrdi que soperiam. Ma convida foguèt pas retenguda. Amb un
còp d’uelh pèr son amic, Glàudia aviá anonciat que son dròlle, lo menarián is Arenas li
que lo gardavan, e qu’èra liura fins a miejanuech. Encapitave l’entenduda: partiriáu solet
e d’ora. Sus la lòtja davant la mar, dins lo silènci relatiu d’aquela zona residenciala de
Riba Drecha (Jòrdi aviá comprat un apartament noù en building, sus lo plan
d’urbanizacion de la costa), mangeriam pausadament. De cambajon e de frucha, tan
solament, se me sovène. La lassiera metiá fòrça silènci entre li rasons que
s’escambiavan. Una musica veniá d’una ràdio dins l’ostau grand, amb de rires, de
galaupars que pareissián mai luenh que non èran.
Parleriam de mis estudis. Jòrdi me pausèt de questions precisas, qu’anavan au cèntre de
la recèrca. E mai a un moment me faguèt vergonha: me desvelèt sobte una endrechiera
que l’aviáu pas presa e que m’auriá menat fòrça mai fons dins l’analisi. Desvistava la
flaquiera de mon metòde mieus que o faguèt pas ma jurada. Tornave encontrar l’esperit
agut, rege, vironaire de nòstri passejadas montpelhierencas. Reconeissiáu sa cultura
estomaganta. Pèr exèmple, un trabalh american sus lo sistèma de la persona dins li
lengas indianas, que l’aviáu pas legit (estudière rèn que l’indò-europèu) eu se lo teniá de
vist. Me butava:
- Cercatz aperaquí! Trobaretz!
E capitava. Ja l’idèa me marchava. Ere lèst a tornar a mon libràs pèr lo cobrir de nòtas.
Mai totjorn lo meteis problèma se pausava. Crese bèn que venia atissaire dins ieu.
Aquel òme, coma se podiá desempegar de si lecturas, de son intelligéncia analitica
excepcionala pèr escriure de racòntes tan desprovesits d’erudicion ò de comprenènça ?
Curiós azard, un parier desdoblament practic de l’esperit. S’èra un azard, verai ? O la
resulta d’una dicotomia maquiavelica que lo public ne fasiá li fres, e Jòrdi ne fasiá de
sòus ?
D’aquela maniera l’ora fusava. Glàudia s’èra entredormida e me n’avisave pas.
M’avisave pas que Jòrdi agachava de còps lo quadrant luminós de sa mòstra (es ara que
lo tòrne vèire, coma o fasiá, a l’escapa, perque ara es question de contar li fachs
objectivement e completament). A dètz oras picantas s’arborèt. Ne foguère desvariat. En
doas minutas m’ère desencusat, aviáu pres lo congiet d’eu e de Glàudia. Partiáu. Avián
abrat lo lum . Mai coma partiáu, entendeguère la vòtz freja de Jòrdi:
- Non, aquesta nuech trabalhe ieu.
Es antau que me capitère ieu a davalar lis escaliers a costat d’aquesta femna supèrba,
que son amaire la negligissiá e mai la fòrabandissiá vergonhablament pèr se donar a son
trabalh. E quante trabalh, de novèlas de rèn ! Lo sòu o excusa pas tot. Qué caliá faire? O
mutar, çò qu’es cortesiá totjorn davant una femna macada? O plànher l’endevenènça, çò
qu’es tanbèn cortesiá amb un quicòm de mai amistós, un peçuc d’intimitat?
Glàudia me tirèt dau trantalh en nosant son braç au mieu. Eriam d’amics, èra pas la pena
de barjar. La decebuda comuna davant lo rufe d’aquel òme nos fasiá amics. D’a pè
aneriam au Grau. Intreriam mai dins lo bruch, l’udolar di musicas, di maquinas de sòus,
la sentor dau bolhabaissa, dau popre fregit, dau mechoí e dau canau que tira a la mar lis
escorrilhas. Passeriam lo canau sus lo pònt ont de pescadors ensajavan de prene lo pèis
d’aqueu merdançon, clinats sus lo negre, en fasènt tubar e en charrant. Sus riba senèstra
nos laisseriam rajar amb lo pòble, totis ensèms au ritme lòng de la passejada de nuech.
Li familhas avián rèn mai a faire que de sacrificar au rite de la davalada a la mar, pèr lo
tresen còp dempuei ièr e abans deman. I anavan d’aise, fasián tirar, perque i veniá lo
regolitge de s’anar embarrar pèr lo demai de la nuech dins un cambron caud, autre rite,
sièis o sèt a se tocar, mau isolats de la tubèa di cosinas, dau petardar di motors, e mai di
moissaus. Tot aqueu mond s’assetavan una ora ò doas sus lo mòl qu’avança dins la
nuech mai que dins la mar. Aquò ne podiá èstre un, de batèu de pèira qu’emportèsse lis
estivaires amolonats pèr una partènça au mens de sòmi. Mai quand i foguère, amb
Glàudia, veguère pron que tot l’orizont aviá si termes, linha de lutz a senèstra fins au
fornit dau camping de l’Espigueta, rega de la còsta a drecha amb li lutz electricas dau
Grand Travèrs, de Carnon, de Palavàs, e mai, e mai... Drech sus l’asuelh, lo far de Sèta
escobava la nuech. L’escur desvelava en vilas la forma dau goufe, que de jorn
l’escandelhada l’escond. Aqueu goufe, s’i passejavan de barcas cargadas di viatjaires
d’una mieja orada e flocadas d’ampolas electricas en vetas. La largada èra pegosa,
manca pas fresca e nos sentiáu dins l’esquina l’Euròpa tota que butava, que davalava en
trens e en renguieras d’autòs, pèr amontairar sèmpre mai d’òmes e de femnas, de dròllas
e de dròlles dins aqueu goufe estrech. Fins au jorn que i aga plus ges d’aiga, que
l’avança umana aga rescontrat l’avança de la sabla que lo Ròse nos buta entre cambas.
Aladonc caudrà desertar aqueu frònt pèr s’anar batre mai luenh a la conquista de la mar,
sus un autre frònt, a l’Espigueta. E puèi mai luenh, totjorn...
Aqueli pensadas, que benlèu Glàudia se li partejava, son rèn que naturalas, çò crese. Mai
son de la mena que vos fan sentir l’estranhesa dau mond concrèt que i vivèm. La
pensada es, se sap, una distància, una desseparacion. Pèr aquela dralha impersonala,
tornave a mon estranhesa de i a gaire, me desvirave dau planviure de toti que semblavan
tastar l’escur dau mòl coma un despatriament astruc. I aguèt lèu una autra estranhesa, un
vertadier afoliment.
Foguèt coma se subran toti m’agachèsson amb aquel uelh desnusaire qu’aviáu remarcat
a Jòrdi. Pasmens m’agachavan pas, me vesián pas mai que li vesiáu. E quau ère pèr eli ?
Un d’eli. Un òme coma d’autres abarrejat a la grand comunicacion sèns bestorns di
vacanças. Virave la facha de toti li caire, agachave detràs mon espatla. Impression
d’èstre espionat, seguit.
- De qu’avètz donc? me venguèt Glàudia, e foguèt la primiera paraula entre nosautres
dempuèi un brieu.
- Rèn ! Rèn ! aquò passarà!
Mai passèt pas sèns venir pièger. Dau defòra l’espionatge me venguèt au dedins. Dificil
de transmetre, aqueu malestar. Li reflexions que veniáu de faire sus lo goufe estrechan
s’èran perseguidas sèns cambiar d’un moment, maugrat la paur. Coma arriba de cops: la
pensada, assautada pèr lo quichar dau mond exterior, se met en resèrva, gelada, diriàm.
Un còp l’environa pas tan presènta, la podètz prene aquí ont s’èra arrestada, es a dire a
la sortida d’una durada sèns preséncia. Ma pensada, adonc, tornava sortir dau gelador,
mai desdoblada, dessospartida. Pensave e m’agachave pensar, fenomèn que
desconèisson pas li qu’una costuma de critica activa acompanha dins lo menar d’un
trabalh intellectuau, mai que preniá una fòrça dramatica dins ieu aquela nuech, una fòrça
dolorosa a ne venir fòu. Fòu de luciditat, de segur. E i aviá contèsta. Lo ieu que pensava
resistissiá au ieu que lo mirava pensar. Una segonda trobère un image: lo d’un
o rganisme que resistís a l’empèut qu’un cirurgian a fach d’un mèmbre; pus interior :
d’un còr. Aquel image, lo caudriá transportar sus lo plan psiquic. Aitanlèu foguèt
transportat pèr lo i e u judicaire, analisat, perlongat de consequéncias qu’amb una
aviadesa de marrit sòmi ne fasián un sistèma explicatiu. L’angoissa me mordiá entre li
mamèus. Sus la dolor meteguère la man. Aqueu gèst faguèt rire l’ autre ieu, qu’ enliacèt
en rèst tot un ensèms de situacions de teatre tragic. Me venguère que de tragèdia, se
trachava bèn ! L’autre polemicava sus la necessitat de se tenir a despart de l’emocion
tragica, se l’òm voliá que la vida vidanta foguèsse pragmaticament de bòn viure.
M’ère aplantat a costat de Glàudia, que deviá me trobar un curiós personatge. I aviá
qu’una solucion a l’afoliment: èrà de replegar l’una sus l’autra aqueli doas personas que
s’èran desseparadas. Quin biais trobar pèr aquò ? Nasquèt una idèa pedanta, una idèa de
gramatica: aquò ‘s lo ieu que pausa lo tu, o aviáu mostrat, e d’autre costat Jòrdi portava
a aquela explica l’autoritat de sa sciéncia d’antan. Adonc, tornar s’integrar l’objectivitat
de l’autre... Pèr astre, l’autre aprovava. E ne veguère la fin.
Me’n demorèt simplament pendènt un quart d’ora un sovenir de dolor au pitre, e dins la
consciéncia una maniera de sensacion de crèsta. Mai a la crèsta m’acostumère. Au fons
es en acceptant coma un fach experimentat, adonc sus li raras de la normala, senon d’a
fons normau, aquela desseparacion patida, que me gariguère de la paur. Daumatge que
se trobèsse pas lo Jòrdi d’antan pèr sometre mon cas a sa psicologia estructuralista.
- Siáu estat mau un tèmps, faguère a Glàudia.
- Quauqui segondas, pas mai, respondeguèt. E s’encamineriam. Sèns besuquitge de
morala, ela me menava a son apartament, qu’èra dins la vila. Tornave trobar ma
desirança dau vèspre, sus lo batèu.
Dins sa cambra, ela foguèt lèu nusa, esplendida e drecha. Risiá. Ieu tanbèn. Mai l’amor
que fagueriam foguèt pas lo que se pòt crèire. La calor èra espessa, fenèstras barradas. E
mai de barrar li fenèstras, aquò empachava pas d’intrar au roncadís de la carriera. Dins
lis escaliers èra un montadavala de contunh; un dròlle pèr galejada venguèt brandir
nòstra pòrta, e s’escacalassava. Lis emocions dau véspre m’avián ablasigat, aviáu
l’estomac a tocar la boca, e puèi, perqué o escòndre?, la crenhènça d’èstre un marrit
amaire (quant de mes qu’aviáu pas fach l’amor?) me tafurava. Lo pè me doliá, segur que
mon artèu se conflava, l’ausave pas agachar pèr aquò.
L’amor, pasmens, lo fagueriam. Glàudia i aviá una facilitat qu’a ieu me desfautava. La
facilitat, es una ora puèi que la tornère trobar, dins mon camping, sota ma tènda, mentre
chuchutavan li vesins. Aquí, bèn alongat, uelhs clugats, m’imaginave que la Glàudia, me
la possedissiáu sus un batèu que landava, tota banhada d’esposc, mai salada que non
l’aviáu tastada dins son liech, amb dins mon aurelha lo bresilhar de l’onda sus lo capron.
Voluptat finida, me metiáu d’esquina e toti dos vesiam la gaviòta que n’anava, n’anava,
sèns bolegar lis alas. Sus aquò m’endormiguère, e parèis que ronquère. M’o diguèt galoì
lo campaire d’a costat, l’endeman de matin.
— II —
Lo campaire d’a costat èra arribat lo vèspre d’abans, benlèu pendènt que manjave en cò
de Jòrdi. Era un grand Anglés jove e barbut, espelofit e cacibralha, qu’aviá una tropelada
d’enfants. Devers li nòu oras mandèt sa femna amb la ninèa a la mar, e demorèt sol
entremitan un espandidor d’aisinas de mainatge, de ropa lavada abandonada a secar, de
maletas escrancadas, de sètis de toti lis auçadas. Donat qu’aviáu nosat amb eu la
coneissènça sus lo tèma dau roncar (e mai li linguistas vertadiers parlon jamai li lengas
qu’estúdian, ieu l’anglés, tanbèn lo sabe virar en convèrsa), d’assetat davant ma tènda, lo
guinchave sèns o faire vèire. Me soriguèt, anèt boscar dins son còche grandàs una
maquina d’escriure, se la plantèt au sòu; au sòu que s’assetèt eu. Meteguèt lo papier,
pausèt a sis entorns de quasèrns en butant li ropilhas e li cassetas, abrèt una cigareta, e se
pensèt.
Ieu de mon band, me pensave. Aviáu pas dejunat, m’ère pas rasat, mai caucanha! Çò mai
cochós èra de pensar, de prene mis amiras pèr li jornadas avenidoiras.
Primier, dins l’òrdre dis idèas coma vènon, me caudriá tornar a mi recèrcas gramaticalas.
D’un biais de rèn, Jòrdi m’aviá assenhalat de dralhas nòvas. Mai aquò èra necessitat de o
remandar a la rintrada. Ere vengut aicí pèr prene de vacanças, me li prendriáu.
Dos, dins l’escorsa di vacanças, aviáu patit d’un perilh gròs. S’èra esvalit, benlèu, mai
caudriá s’avisar que tornèsse pas. Tot comptat, i aviá una rega logica entre l’estranhesa
que sentiguère tre establida aicí ma demorança e la trencadura ièr de mon i e u.
N’amenaçava una malautiá de la personalitat: de segur la lassiera intellectuala que
carrejave n’èra l’encausa; la solesa dins lo camp e dins lo Grau ne foguèt lo revelator.
Solesa nova, pas ges arquitecturada en oras de trabalh, en relacions professionalas: crisi
de contactes. Impression tròp fòrta facha pèr lo rescòntre inesperat amb Jòrdi. Aquel
òme m’aviá dominat, quasiment m’aviá possedit l’intellècte a tèmps passat. De la
possession m’ère desliurat en mespresant si novèlas.Ara que lo sabiáu totjorn parier a
mon remèmbre, me tornava possedir violentament. Seriá pas estonant qu’un analista
trobèsse clar que la contèsta qu’a la nuech m’aviá estrifat èra deguda a una projeccion de
Jòrdi dins ma consciéncia. Jòrdi me serviá de subre-ieu, se ‘n caliá persuadir. Mai de
sanís, lo fenomèn n’èra pas. Pèr l’enebir, soscar de contactes mai elementaus. Me
revirère pèr sorire a l’Anglés, que me soriguèt atanbèn.
Tres, se de fugir Jòrdi n’aviáu la rason dau perilh mentau qu’eu me fasiá córrer, èra pas
question ni mai de desoblidar l’entrepachament ont m’ère enfangat amb Glàudia. Non
pas que d’aquel amor de carn n’aguèsse lo pentiment. Jòrdi èra pas mon amic de verai e
i deviáu rèn en atencions sentimentalas. D’aitan mai qu’aquò èra adultèri sus adultèri. E
puèi Glàudia m’aviá pres rèn que pèr se revenjar d’eu, ò mai simplament encara pèr se
far faire l’amor que i aviá pensat tot lo vèspre. N’ère estat l’ustensilha, dau revenge ò
dau desir; cau pas se’n crèire! Mai enfin, seriá dificil ara de nos tornar trobar li tres, sèns
qu’amb ela i aguèsse de sotentendudas, amb eu de messòrgas. E se veniá a devinhar, fin
coma es pèr comprene lis autres? Valiá mai li pas tornar frequentar, au mens quitar
passar una setmana sèns li vèire.
Pèr encaminar practicament mi decisions, se me comprave de sabatas ? Remirère mi pès,
embrutits, borrolats de nhòcas e de crèstas. L’artèu gròs dau drech èra embofigat blau.
Prenguère d’enguènt e me chaspère tot atencionat. Non, comprariáu pas de sabatas!
Ninòia que ninòia, l’idea d’anar descauç, me la gardave. L’Anglés èra bèn descauç pèr
sa part. Se vesiá que si pès grandaràs e negres n’avián la costuma. La costuma me
vendriá tanbèn.
Aquel Anglés barbut aviá pas encara picat una rega, e mai aguèsse fumat cinc cigaretas
pèr lo mens, pres un quasèrn, puèi l’autre. La calor montava. Dins la lèa, de veituras
passavan que levavan la pòussa. Li campaires qu’anavan a la plaja agachavan en fasènt
li ussas aqueu joventàs davant sa maquina, un escrivan, sai que ! Un escrivan dins un
camping, es un pauc coma un pingoïn a l’Equator, l’efiech d’una migracion aberranta. E
un linguista, donc?
L’òme ne soriguèt mai. Respondeguère. Era, lo moment. Caliá dire quicòm:
- “Vèn pas?”, faguère dins la lenga de Shakespeare e d’Eliott.
- “Non, vèn pas!”, diguèt parièr. “Es penós d’escriure!”
- “Oc, penós! Siátz escrivèire?”
Writer es un pauc pus larg d’emplec qu’escrivèire. Lo biais anglò-saxon es mai practic
que lo nòstre, que totjorn metèm dins lo mestier d’escriure un peçuc de creacion e de
vocacion. Wr i t e r, o ère, e mai d’estat. Faguère de òc ! Es coma s’aviáu destapat una
botelha de bòna umor. Mon Anglés faguèt psst amb li bocas aponchadas, gargalhegèt un
cacalàs e se venguèt assetar a ras de ieu. M’ofriguèt si cigaretas.
De segur que dempuèi de setmanadas aviá pas trobat l’escasènça de confidéncias
professionalas. N’aprofechava sènsa vergonha. « Son li personatges que vènon pas.
Demòran en cò sieu, dins se. Es sovènt coma aquò. Avèm de besonh de paciéncia pèr li
decidir ». Tè, que parlava eu tanbèn de comunicacion. Amb de personas imaginàrias,
verai. Comprenguère lèu que voliá aprivadar de personatges d’excepcion, de caractèrs
fòrts, apassionats, desliurats d’intrada di convencions apaurissèntas de nòstra vida
jornadièra. Mai eli se tenián dins son mond alunchat, se laissavan pas tirar pèr l’escrivan
a son rescòntre, embarrar dins lo picadis de la maquina. S’un còp cresiá de lis aver
encordelats, reguinhavan e s’escapavan. « La preséncia! çò disiá mon companh. Obtenir
la preséncia! que l’èstre siá aicí sus vòstra pagina amb son identitat, son opacitat, tot çò
que vos deu pas! ».
La confidéncia se debanava pas coma a confessa, ni mai coma una leiçon. L’afaire se
passava mai natura. Eu se fregava longament li cuèissas d’a travèrs li blue-jeans. Ieu me
chaspave l’artèu. Fasiam tubar de contunh, ieu coma eu. La solelhada nos amaçolava e
nos ne garaviam pas. D’òmes e de femnas, de drollons passavan davant nosautres, d’a
pè, en veitura, mitat nus, vestits de toti li colors. D’identitats, d’espessors d’èstres,
d’autonomias fisicas, assenhaladas pèr l’auçada, la forma di cambas, la longor di peus.
D’autonomias etnicas tanbèn, s’entendiá a la parladissa. E segur, d’identitats animicas.
Mai aquelis identitats amoçadas, entravadas pèr l’anonimat di gèsts e dis oras,
interessavan pas mon Anglés. Pasmens òm sap pas, cau pas èstre mepresós... M’o disiáu
dins li longs silèncis de la matinada que s’avançava. Alin la plaja fasiá rumor de vòtz.
« Pasmens me sèmbla qe l’analisi pòt ajudar » faguère a un momen simple biais de
remandar la convèrsa. De qu’aguère pas dich? Aviáu tocat un di ponchs sensibles de la
conviccion de l’escrivan. Era a mand de s’arborar. Bracejava. « Li Francés, amb son
analisi! Avètz pas un novelista! Cercatz, cercatz… Me fasètz susar amb vòstre roman
nòu! D’espepissaires, d’escaupraires de parpèlas d’agaças, vòstris autors! Analisan, ò
refusan d’analisar, mai es totjorn çò parier: partisson la piscologia ò partisson li
comportaments. Meton la rea1itat a tròç explicatius. Amb aquò incapables de sortir
d’eli. Prenètz la grand referéncia de la novèla francesa, Zola... Es fòrt, aqueu ! Mai pas
un personatge sieu que siá pas montat coma una mecanica, e faus coma una mecanica.
Non, la novèla, - vejatz Caldwell, Faulkner -, aquò ‘s un personatge que se quilha davant
vos, aquí, e podètz pas faire que i siá pas. Es coma dire? L’òme verai, e rèn que verai... »
« I arribaretz jamai a lo quilhar verai, l’òme », ataquère aladonc. Voliáu dire qu’aquela
tòca de la novèla, aquò èra una illusion pron generala, e qu’èra savi de s’acontentar
d’una mecanica bèn montada. D’efiech, l’agachada fixa au davant de ieu, dins li traucs
de la frapa de gènts qu’escambiavan si caras lo vesiáu pas I’òme verai, que si quilhèsse.
Mai lo charraire o prenguèt au viu. « Si que i arribarai! Mai pèr aquò cau pas èstre un
p r o f e s s o r. Cau pas escriure amb sa tèsta. Cau escriure amb si pès, si cuèissas (se li
fregava), amb sa ventrèsca, amb si colhons. Pensatz a l’Henry Miller. La literatura
vertadiera, aquò ‘s un viech! ». E se risiá. Ieu lo seguissiáu, un pauc desalenat.
Mai l’ora de dinnar se sarrava pèr toti. Eriam de mai en mai empegats pèr l’odor d’uòus
fregits, de bacon, de tè que s’espandissiá dins lo camp. « It’s necessary not to be teachers
» Sus aquò la familha dau vesin arribèt coma una ondada. I aviá un dròlle que bramava
que lo desmergolèsson, e pudissiá, lo mostrilhon! Dos autres se carpinhavan. La femna
semblava reducha de calor, de lassiera. Mon òme me quitèt pèr s’afanar, garar de davant
sa maquina descriure, si quasèrns, recampar li fardas. L’odor dau bacon montèt mai
fòrta. Benlèu que fasiá lo professor, mon vesin, pèr arribar son ostalada... O quicòm de
semblant. Ara pèr ara, l’òme verai s’èra enfugit au pus luenh; èra l’ora de la ceremoniá
di maissas. E de comprene lo mond reau amb sa ventrèsca, n’èra plus ges question.
M a n j a r, es primier de tot un forra- borra de pichòts problèmas practics: alucar un
camping-gas en s’avisant que lo nenet se cremèsse pas, pensar au pan que s’èra doblidat
de comprar, escolar l’aiga de la glaciera, e après seriá mestier de netejar li sietas, de
plegar la taula, e mestier de..., e mestier de...
Dins mon canton, la talènt èra venguda coma alhors. Aguère la canha de me faire còire
un quicòm. Descauç, pas rasat, prenguère lo camin de l’endrech. Manjariáu au
restaurant.
« It’s necessary not to be teachers ». Mai coma l’agantar l’òme verai? Coma èstre viu
amb eu quora de l’analisi fasètz profession ? E coma aver la ventrèsca canina quora vos
passejatz dins la carriera de Miquèu Redarés?
Es una carriera de comèrcis, e au bèu mitan senhorejan li rostissariás. Avançan dins la
carriera li banquets escrancats sota li paëllas ensafranadas, li topinas de bolbabaissas
daurats e de sopas rojas de pèis, de borridas lachosas, li polets rabinats, li carns
immensas e susarèlas encara dau forn, li baudroìs en saussa, li langostes trencadas, li
pomas d’amor farsidas, li merinjanas e li coraus fregits; e de taulassas de pizza espessa,
de montilhas de chips regolantas d’òli e de conheras d’alhòli... Aquí podétz pas passar a
la lèsta, devers una ora. Un milierat d’estivaires au còp se codoissan, s’escridassan pèr
anar comprar la pitança, amb si saquetas de plaja lèu onchosas, si cabàs e si bidons.
Prenon paciéncia en barjacant, en s’assadolant pèr avança de la sentor graissosa ont
s’aponchan lis individualitats de l’alhet, dau pebre, de la ceba, dau veirat, de la sépia.
R i b o n-ribanha, prenètz vòstra part au regòli olfactiu. Vos quichan dins una talènt
collectiva de biaça molla. En gaire de tèmps sentètz s’espompir vòstre estomac, ò paslèu
aqueu tròç qu’es vòstre de l’estomac grand que comola la carriera. E tant ne lèva,
l’estomac pagaire, au banc, tant ne vèn di cosinas, odorós, umorós, empapat d’òli ò de
burre, digestible pèr talhons personaus tan solament.
E mai agatz fam, la delícia vertadiera es de se tirar de l’embròlh, de se desempegolir de
l’èr escaufat pèr la tubèa di cosinas e l’aisse di còs. La delícia es de rescontrar l’odor de
pèis crus que deslarga una peissonariá, sus lo canau, e la quita odor dau canau. Autra
delícia, la desplega de Singapor.
I ère pervengut a l’estendard de cauquilhas, e me confortave que li cauquilhas me fasián
pas tant de paur. La trevança dolorosa, e mai quichèsse, la tornave pas trobar. Au còntra,
li ròses li blancs luminós de la nacra me fasián somiar d’aiga transparènta coma n’aviáu
vista au cinemà, de ròcas vestidas de flors maritimas, d’una puresa d’Eden exotic. La
filha èra, au mitan d’aquel univèrs tropicau, tant estadissa e drecha coma sèmpre.
L’avisère un pauc, sis ancas primas e la massa negra de si peus que semblavan tròp grèus
pèr son còu minçorlet; clinava la tèsta sus l’espatla. Ges de belòia a aqueu còu, i
ponhets, i dets. Pèr lo primier dau còp rescontrère son agachada: palla, vueja e pasmens
doça. Una segonda, pas mai. Puèi, ela laissèt mai caire si parpèlas. Just a aqueu mòment,
sentiguère que quauqu’un me picava sus l’espatla. Me revirère. Era Jòrdi.
*
Ai pas tot dich de mi pensadas après la convèrsa amb l’Anglés. La calorassa, la fam,
l’engolidor de la carriera alimentària avián pas bastat, ensèms, a me trencar la reflexion.
Justament, aquela reflexion que se podiá pas aplantar, èra signe que me portave mieus
uei.
Lo jove novelista velleïtari m’aviá donat, çò parier, una explica dau novelista capitat.
Donat que Jòrdi se siá un jorn acarat amb lo problèma d’escriure, èra rèn estonant que
l’aguèsse pausat coma mon vesin de camp. Aquela maniera es dins l’èr de nòstre tèmps,
se religa amb çò que sabèm de la premsa modèrna, dau raportatge. Mai se devinava tròp
intelligént, tròp prudènt pèr s’emmandar dins l’entrepresa prometeana de raubar lo reau
au mond en lamp de fuòc. Tot vira is entorns, d’alhors, d’aquela paraula de reau, ò de
verai:
- The true man, disiá 1’Anglés.
Se l’uman es pas l’excepcionau, mai l’umanitat tala coma nos enròda e que la vesèm, la
novèla realista es confonduda amb la transmission onèsta de 1’òme mejan. Lo realisme,
garat de l’exageracion lirica dau verisme, es una literatura destenchurada d’ambicions.
Gaire estonant, que Jòrdi aguèsse causit aquela definicion. Sus un autre plan, lo de
l’analisi clinica, cercava pron de relenquir l’òme a una arquitectura de mites tan simpla
que podiá semblar paura.
Se mi suposicions èran exactas, aviá donc completat sa vesion de situacions elementalas,
au pus fons, amb una pintura de susfàcia ont apareissián rèn que de comportaments
anonims. D’un band, una tematica; de l’autre, un experiment existenciau blos.
Demorava d’explicar que n’arribèsse tan perfechament a un desdoblament de la
comprenènça, a un parier mestritge. Mas, que i arribava, n’èra pròva son succès. A la
moIonada que badava son banc d’autor a la fiera di libres, donava a pàisser la quita
molonada. Una pompa reversava l’umanitat de la talènt a l’alimènt; la literatura sieuna
se presentava au legèire coma una autofagia. Es aquò que disiá lo critic qu’un còp
legiguère; ieu o vestissiáu d’un image nòu manlevat a la carriera, coma s’es comprés.
De mon rasonament aviáu agandit la conclusion quora m’ère capitat aplantat a Singapor.
N’i aviá pron pér doblidar mi resolucions dau matin, e lo Jòrdi, foguère contènt de lo
vèire, qu’anave poder resòuver una interrogocion qu’èra pas pèr me quitar suau. I
metriáu lo tèmps que caudriá, pèr lo questionar, idèa de lo pas mancar, mai me’n
vengariáu.
Sabiáu pas que la solucion me vendriá abans lo vèspre, d’un biais imprevesible, e fòrça
mai fantastica que non podiáu imaginar.
Mai dins lo moment èra pas possible de pausar la mendre question. Jòrdi èra nerviós, la
cara passida, se vesiá qu’aviá pas dormit de la nuech. Era lo trabalh que l’alassava coma
aquò? Lo trabalh, que disiá... Benlèu i costava pena sa notacion narrativa d’una umanitat
mingra... O se quicòm mai dins eu se passèsse? M’agachava de còps amb crenhènça, de
còps amb una flamba d’òdi, mai tornava pas l’uelh freg, esfraiós, de la velha. « Venètz
manjar amb ieu ara », m’aviá dich, sèns esperar la repòsta. Mai, davant la taula, sus lo
postam qu’entre lis asclas se vei I’aiga clòta dau canau (astre que n’aviam trobat una de
taula, e tan lèu!). Se despacientava; tot legissènt la carta, escartava de la man li plats
onchós qu’ela li prepausava, li rovilhs de popres, li crancs, li pèis en saussa ò li pèis
rostits, li farsits e li ris. Me la faguèt puèi passar, amb un « Prenètz çò que voudretz ».
Prenguère un cambajon e de frucha, pas mai. Eu vouguèt çò parier. Era ja una ententuda,
e faguèt craïnar una mena de rire. A nòstris entorns d’òmes joves, lo bedelet espompit au
mitan de la camisa badiera e coronat d’una rojor d’uscle, parlavan fòrt en empassant una
pitança jauna. Amb eli de femnas grassas manjavan pas tant, mai sisclavan pus aigre, en
franchimand ò en alemand, en danés tanbèn, semblava. Entremitan corrissián li garçons
e se passejavan dos graulencs, la pança immènsa sostenguda bas pèr la talhòla, li peus
blancs que sautavan de la casqueta, la bèba olimpiana, I’accènt rauc dins son dialècte.
- Veirem pas Glàudia uei, passa la jornada amb son dròlle en cò de sis amics, me
venguèt Jòrdi a la subita.
M’agachava curiosament, marridament. Au mens m’o pareguèt. Mai me mesfise totjorn,
quand siáu dins una situacion de messòrga ò d’amagar quicòm, de l’impression que me
furnan au dedins, que i van culhir la veritat. Faguère un gèst d’indiferéncia, pèr m’aparar
d’aquela impression tant coma de Jòrdi. Mai èra bèn de Glàudia que me voliá parlar, e
d’ela soncament. Me diguèt de causas de son dròlle, de son òme. La plaçava dins un
quadre sociau ont eu viviá (demorava donc a Lion? Dempuèi quora?), mai ont
coneissiáu degun. Era coma pèr m’alunchar d’aquela femna en restituissènt son
existéncia e una ret de relacions que la fasián femna, molher, maire... Verai, ieu d’ela
sabiáu rèn qu’una disponibilitat au plaser, detalh intim, mai benlèu pas tant intim coma
un gost dis arts, dis espectacles, un trach de caractèr, aquò depènd de l’importància que
donam a la sexualitat.
D’un còp, la question:
- Siátz estat maridat, çò crese?
Me sentiguère l’èime desvestit, l’èime maigre porgit a la contemplacion di pòbles. Un
pauc coma au Consèu de revision, dins un virar d’uelh ofrissètz au jutjament vòstre
rastèu d’esquina barbelat, vòstri carns tremoletas, vòstri cuèissas cavas e lo plumet de
peus rossets penjat au vèntre, que fai pas tan polit qu’aquò. Mon maridatge, es coma se
diriá mon nus. Experiéncia mancada de dos ans, a París, e s’aprèn rèn qu’a ieu. L’oblide,
I’escònde au mai que pòde (m’avise qu’aquesta confession qu’escrive ne portava pas
traça encara). Aviáu maridat una femna professor, non pas polida, mai agradiva de tant
intelligènta e vivènta. Nos endeveniam pas, se veguèt lèu. Non pas que i aguèsse
d’atissaments. Aviá una bòna natura, e ma bòna volontat dins tot es coneguda.
Mai la bòna volontat, dins lo maridatge fai pas qu’òm i es, s’òm es pas bastit pèr i èstre.
Una mena de distraccion me teniá de lònga a participar rèn qu’a mitat de toti li jòias que
nos donaviam. Un trabalh professionau, una lectura, una novèla, li quitave jamai pron
lèu pèr qu’a ma femna i aguèsse pas passat l’enveja de me li faire quitar. S’anave devèrs
ela amb una passion que n’ère pas sènsa, non pèr aquò, i aviá totjorn un entramble, un
colèga que m’aviá arrestat ò que me telefonava, una causa urgènta qu’aviáu doblidat de
faire. Siáu d’aquela mena d’òmes que dins li menudi besonhas ostalieras, an totjorn
d’adobar la cosiniera ò lo robinet de l’aiguiera au moment que caudriá un ostau perfiech
pèr aculhir una ora d’amor. Que li sòrt una dènt de saviesa tardiera dins son viatge de
nòças ò que s’enraumassan a faire l’amor sota lis arbres. Se vèi çò que vòle dire parlant
de distraccion. Çò comun de l’

Robèrt Lafont

:: LES POÈMES ::

Chaque visiteur peut nous envoyer un texte de sa composition, quelque soit le dialecte, quelle que soit la forme poétique, le registre, et la graphie. Il lui suffira de le saisir ci-dessous. Nous nous réservons le droit de ne pas mettre en ligne tout texte trop long, ainsi que tout texte hors des limites de la décence ouverte au public.
titre
texte
auteur
e.mail
1 + 1 ?